Te Pakanga o Haowhenua
E hāngai ana ki 216 huarahi o Te Waka, Te Horo
Ko Haowhenua tētehi o ngā pakanga ā-iwi nui rawa i te tonga o Te Ika ā Māui. I 1834, ko ngā iwi o Ngāti Ruanui me Taranaki, arā, ko ōna hapū a Ngāti Tupaea me Ngāti Haumia i tae atu ki te rohe o Ōtaki nā roto mai o te hekenga e kīia nei ko Te Heke Hauhaua.
Nā te tokomaha o te nuinga tāngata o taua wāhi rā i kore ai i nui te kai me ētehi atu rauemi. I mau a Tawake, rangatira o Te Āti Awa, i a Ngāti Raukawa mō te whānako kai, ka patua. Ka rangatū atu rā te hope o te tauā o Te Āti Awa ki te raki ki te ngaki i tōna patunga, ā, ka tae ki te pae o te riri ka whawhai ki a Ngāti Raukawa, ō rātou hoa o mua, ki te pā o Rangiuru e pātata ana ki te wahapū o Ōtaki. I ārahina a Ngāti Raukawa e tō rātou rangatira e Te Rauparaha, ā, he maha ngā marama i mau ai rātou ki Rangiuru.
He mea tuku e Te Rauparaha tētehi karere ki ētehi iwi ake o te raki ki te āwhina mai. Nā konā i āhei ai te mau a Te Āti Awa i a ia ki te pā o Paakaakutu. I hoki a Te Āti Awa ki Haowhenua, ki te tonga o te awa o Ōtaki. I muri mai ka haere tonu te pakanga me te pū i te pā, ā, kāore tētehi taha i puta ki runga i tētehi. Tokomaha tonu ngā rangatira nō ngā taha e rua i patua.
Nāwai rā, ka tau te puehu, ka whakamoea te tangata hei hohou i te rongo, ka marara ngā iwi, ā, ka tū he rohe whenua ā-iwi hou mai i Manawatū ki te whanga o Pukerua.
