Te Pā o Waimeha
E hāngai ana ki 133 Huarahi o Weggery, Waikanae
I 1824 i tae mai tētehi tira o te iwi o Te Āti Awa i Taranaki i runga i te tono o Ngāti Toa. Tētehi o ō rātou kāinga kei runga i tētehi puke taipū e titiro ana ki te wahapū o ngā awa e rua.
I 1830, ko ngā iwi o mua rā o tēnei rohe, a Muaūpoko me Rangitāne, i karangatia kia haere ki te whakamātautau i tētehi kai e kīia ana ināianei he paukena. Ahakoa te whakatūpato a ētehi o Ngāti Raukawa, haere tonu mai rātou, ā, i runga i te whakahau a Te Rauparaha ka patua e Te Āti Awa me Ngāti Toa.
Te pakanga o Kuititantga
I tū te pakanga o Kuititanga i te taha o tēnei pā. Koinei tētehi o ngā ‘Pakanga Pū’ ā-iwi whakamutunga i mua o te hainatanga o te Tiriti o Waitangi.
I 1839 kua kinō kē ngā tautohetohe i waenga i ngā ope haumi a Te Rauparaha, arā, a Te Āti Awa me Ngāti Raukawa, Nā, i te 16 o Oketopa, i 1839 i whakaekengia a Waimeha i te pō e Ngāti Raukawa nō Te Horo me Ōtaki. Ka whati ngā kaiwawao, ka rere ki Arapawaiti, i reira ka tae mai he ope tānga nō ētehi atu kāinga. Nā te whana whakairi i hoki whakamuri ai te tauā o Raukawa ki te pae o te rohe ki Kukutauaki. Nā, he hoa nō Te Rauparaha i ngā taha e rua, ā, mātakitaki noa ana ia i te whaiwhai mai i tētehi poti wēra i waho o te moana. Nō muri tata mai o te pakanga ka tae mai te kaipuke o te Kamupene o Niu Tīreni, te Tory. Nā ō rātou tākuta i tiaki te hunga taotū, ā, i ngā rangi tata i muri mai i tū tētehi hui whakahoatanga i runga i te Tory i waenga i ngā hoariri. I 1848 i hoki atu ētehi o ngā tāngata a Waimeha ki Taranaki, ko te toenga i hūnuku ki te tuawhenua, ki Tuku Rākau.
